Dhana na Umuhimu wa Utangazaji
kupitia
Vyombo vya Habari vya Umma
Maadhimisho ya Siku ya Utangazaji Duniani yaliyoandaliwa na Baraza la Habari tanzania (MCT) kwenye ukumbi wa Makumbusho ya Taifa jijini Dar es Salaam.
Dar
es Salaam, 13 Februari 2013
UCHOKOZI:
Na Ndimara Tegambwage
Utangulizi
Utangazaji
kwa njia ya “vyombo vya habari vya umma” ni moja ya mijadala muhimu katika
tasnia ya habari duniani. Kwa mfano, ni chombo cha umma au ni chombo
kinachotangazia umma? Je, chombo chochote kinachotangazia umma siyo chombo cha
umma?
Je,
mmiliki wa vyombo vya habari – redio na televisheni – ambavyo vipindi vyake
vinatangazia wasikilizaji wengi, hana vyombo vya umma? Utamkataza kuviita vya
umma au utashawishi wasikilizaji wasiviite vya umma?
Je,
haiwezekani serikali kuwa na vyombo vya utangazaji “vya umma visivyo vya umma?”
Au, basi tukubali kuwa vyombo, hata kama vitatangazia umma mpana, viitwe tu
vyombo vya habari vya utangazaji KWA umma; lakini siyo vya umma?
Mijadala
juu ya yote haya haiwezi kuitwa “manenomaneno tu.” Hapana. Ni hoja nzito. Bali
leo, kwanini tusijikite katika “miliki” – vyombo
vya habari vya utangazaji vinavyomilikiwa na umma. Na hapa, kwa nchi, umma
uwe ujumla wa wananchi wote.
Kwa
mkondo huo, tunaweza kuwa na vyombo vya habari vya watu binafsi vinavyofikia
umma mpana, bali havimilikiwi na umma huo – hata kama vipindi vyake vitakuwa vinatoa
maarifa, vinachochea hisia za kitaifa na kitamaduni, vinafikirisha, vinaliwaza,
vinajenga ujasiri katika maisha; au tuseme tu kwamba vinapendwa na kushabikiwa.
Ni
katika mazingira haya pia tunaweza kuwa na vyombo vya habari vya utangazaji vinavyomilikiwa
na umma; lakini havifanyi kazi bora kuliko vile ambavyo vinamilikiwa na watu
binafsi.
Mwelekeo wa mijadala
Hebu
tujikite katika mkondo wa mantik][ ya vyombo vya utangazaji vya umma
iliyozoeleka. Hivi haviwi vya umma mpaka viwe vinaendeshwa kwa kodi za
wananchi.
Hivi
ni vyombo vinavyopaswa kuwa na mipango ya kujiendesha iliyo wazi na
inayoeleweka; vyenye bajeti zinazotosheleza mahitaji ili visiyumbe na hatimaye
kutafuta ufadhili ambao unaweza kuangamiza maadili na uhuru wake.
Ni
vyombo huru ambavyo havistahili kukwazwa na yeyote – awe mkurugenzi mkuu wake,
katibu mkuu wa wizara, waziri, rais au serikali. Havistahili kubanwa kwa
shinikizo za kisiasa au za kibiashara; au kutegemea serikali imeamkaje au
uchumi wa nchi umelalia upande gani.
Ni
vyombo vinavyopaswa kusikika karibu na mbali; na kufikia idadi kubwa ya
wananchi, kama siyo walipakodi wote – wazima na wagonjwa, masikini na tajiri,
mijini na vijijini, nyumbani na makondeni.
Yote
haya ni kutaka kuhakikisha kuwa ile kodi ya wananchi inatumika kujenga na kukuza
fursa zao za kupata taarifa za ndani na nje ya nchi; fursa za kupokea mawazo
mbalimbali; fursa za kutoa maoni bila woga na kuwezesha wasikilizaji kuanzisha
na kushiriki mijadala inayohusu maisha na mazingira yao; na mijadala mingine
iliyo mbali na uso wao.
Hivi
vitakuwa vyombo vya habari vya utangazaji ambavyo vipindi vyake vitalenga
kugusa makundi yote – kijamii, kichumi, kielimu, kisaikolojia, kiutamaduni na
kukuza uelewa hata katika elimu ya uraia na elimu kwa wapigakura.
Vyombo
vya umma vinavyogharimiwa na umma kwa njia ya kodi vinatarajiwa, moja kwa moja
au ndani kwa ndani katika vipindi vyake kuonyesha, pamoja na mambo mengine, wajibu
wa watawala na watawaliwa, umuhimu wa umoja wa taifa na haki kwa kila mmoja ili
amani iweze kutawala.
Tunajadili
vyombo vya habari vya umma ambavyo tungepende kuona vinawajibika kwa Bunge na
siyo kwa serikali; vile ambavyo uhusiano wake na serikali sharti uwe wazi kwa
kila mmoja kuona na kutathimini.
Tukumbushane
basi hapa, kwamba tunajadili vyombo vya umma na siyo vya serikali. Hivi ni
vyombo vilivyo chini ya shirika/taasisi moja iliyo huru na iliyoundwa rasmi kisheria
ili kuvisimamia na kuhakikisha kuwa vinabaki katika uhuru uliotarajiwa ili
viweze kutoa taarifa na habari za kweli, uwazi na bila kuingiliwa na serikali.
Serikali
haina fedha. Serikali inakusanya kodi za wananchi. Hivyo miliki ya serikali
siyo lazima iwe miliki ya umma, hata kama ilitakiwa kuwa hivyo. Mara nyingi,
kutokana na upungufu mkubwa kiutendaji na maslahi binafsi ya viongozi ndani ya
serikali, hutokea serikali ikaogopa vyombo vya habari, hata vile inavyomiliki;
hivyo kuhamisha au kufukuza watendaji wake wakuu, kukemea waandishi na kutishia
kuwafukuza kazi au kuwafukuza moja kwa moja.
Leo
hii, wakati tunaadhimisha siku ya redio; siku ya utangazaji duniani, tunahitaji
kuangalia mbele na kuona tunahitaji vyombo vya aina gani ambavyo wananchi
wataridhia vitumie jasho lao na kwa manufaa yao.
Vyombo
visivyofungwa wala kufungiwa na polisi au rais. Visivyozuiwa na jua wala mvua.
Visivyosita kutamka shibe wala njaa. Visivyoona aibu wala woga kutaja mwizi,
fisadi wala muuaji; awe kabwela au mkurugenzi wa kampuni kubwa au waziri au
hata rais. Vyombo visivyoita usiku mchana na mchana usiku.
Najisikia
kupendekeza hapa pia kuwa hivi ni vyombo vya habari vya umma vitakavyosheheni
waandishi wa habari wenye weledi wa hali ya juu; wanaojitahidi kupata maarifa zaidi
kila siku na wasiohongeka. Vyombo vyenye viongozi ambao kwao, woga na upendeleo
ni misamiati, tabia na vitendo vilivyofutwa zamani katika kufikiri na kutenda
kwao.
Changamoto za “kuunganisha
mafundo”
Tumeona
awali kwamba hata wenye vyombo ambavyo haviendeshwi kwa kodi za wananchi moja
kwa moja, wanaweza kusema wana vyombo vya umma kwa kuwa wanafikia idadi kubwa ya
watu.
Wapo,
ingawa ni wachache, wanaokuja na hoja kuwa mali zao hazikudondoka kutoka
mbinguni; ni makusanyo ya humuhumu kwa jasho la watu wa humuhumu na ulinzi wa
jamii ya humuhumu. Kwahiyo fedha zao za kuendeshea vyombo hivyo, ni kama kodi
za wananchi zilizolipwa kwa njia nyingine nyingi “zisizoonekana waziwazi.”
Hebu
tukubaliane nao. Baada ya hapo tujenge misingi mingine ambayo inapaswa
kuonyesha tofauti kati ya chombo cha mtagazaji mfanyabiashara na mtangazaji wa
umma.
Lengo
kuu la chombo kinachoendeshwa kwa kodi za wananchi linapaswa, au hakina ni
kumfikia kila mwananchi bila kujali hadhi yake kijamii au kimapato. Msingi huu
unazingatia usawa katika matumizi ya chombo cha umma na unashawishi kuwemo
basi, vipindi mbalimbali vinavyogusa wamiliki kwa ngazi zote.
Msingi
mwingine ni kuwa chombo huru ambamo waandishi watakuwa huru na ambamo sauti za
wananchi – mawazo yao, hata
yanayogongana na kukosoana, yatapata nafasi ya kusikika na kujadiliwa. Hili ni
moja ya mambo ambayo yatahalalisha uendeshaji wa vyombo hivi kwa kodi za
wananchi.
Ni
uhuru huu pia na kuonekana kwa walipa kodi kutumia vyema vyombo vyao, ambako
kutadhihirisha uhuru wa vyombo vyenyewe. Lakini kama hayo hayakusikika wala kuonekana;
na badala yake wakaona na kusikia viongozi tu wa serikali na wanasiasa, basi
watapoteza imani katika vyombo husika. Vinaweza kufa.
Kuna
upekee. Vyombo vinavyoendeshwa kwa kodi za wananchi vinapaswa kuonyesha upekee
wa aina yake na ikibidi viwe mfano kwa vyombo vya wengine vya kibiashara.
Vyombo vya wananchi vinapaswa kutekenya makundi yote katika jamii; kufika
kunakosuswa, kuongea na waliodharauliwa na kuwapa sauti, kustua waliobweteka;
kuleta vipindi vinavyowagusa na kuwashirikisha na kukutana na serikali kwa
shabaha ya kupata hoja na majibu yake kwa yale ambayo vyombo vimekusanya.
Ni
upekee huu ambao hata vyombo vya kibiashara vinaweza kuiga na hata kudandia
kufikia umati ambao tayari umefikiwa na vyombo vya utangazaji vya wananchi.
Vyombo
vya wananchi vina fursa ya kuwa na ujasiri wa
kueleza madai na matakwa ya wamiliki, kutetea maslahi yao; na siyo
uzandiki na mbambikizano wa matangazo ya kila aina ya biashara – mkondo ambao
unaweza kuzamisha dhamira ya vyombo na kufinyaza hamu ya kutumikia wamiliki –
umma wa walipakodi.
Hitimisho
Mwalimu
wangu alikuwa akipenda kusema na kurudia mara kwa mara darasani kuwa, uhalali
wa vyombo vya utangazaji vya wananchi ni kutoa huduma kwa wananchi. Kwani
vipindi vyake hukuza maarifa, hupanua upeo na kuwezesha wananchi kujielewa vema
na kuelewa vema wengine duniani kote. Nilikubaliana naye. Nakubaliana naye leo.
Kumekuwa
na tatizo la wananchi wengi kutofikika hata pale ambako kuna vyombo
vinavyoendeshwa kwa kodi zao. Hawana televisheni. Hawana redio, hata zile ndogo
za mikononi. Hawana wa kuwahimiza kununua redio hizo haswa pale ambako
televisheni haishikiki au haionekani.
Ili
ujumbe ufike, kutangaza tu hakutoshi. Kusikiliza na kusikilizwa ni muhimu ili kuwe
na taifa linaloongea. Linalojadiliana. Linalotoa mawazo. Linalofanya maamuzi.
Taifa linalofanya siku ya utangazaji duniani iwe ya maana.
Je,
tuwe na kampeni nchi nzima za kuhimiza wananchi kununua redio? Nani atafanya
kazi hii? Kuwepo msukumo wa kuunda vyama vya wasikilizaji? Kuwepo vituo vya
kusikilizia redio na kutazama televisheni? Je, kuna cha kusikiliza ambacho kinagusa matakwa ya
wasikilizaji moja kwa moja na kinaweza kuwa motisha wa kununua redio?
Tanzania
inasimama wapi? Tunavyo vyombo vya habari vya utangazaji vya umma? Viko wapi?
Vinafanya nini? Ni vile vinavyotangaza habari za viongozi mpaka waishe kwa
mpangilio wa rais, makamu wa rais, waziri, katibu mkuu, mkuu wa mkoa, mkuu wa
wilaya, mtendaji kata au shehia na mwenyekiti wa mtaa au kitongoji?
Tunayeshawishi
kununua redio atasikiliza nini kama sauti yake haijawahi kusikika akisema ana
kiu, ana njaa, anataka msaada? Atagharimia vipi na kwanini agharimie chombo
ambamo hawezi, hata siku moja, kusikika akisema nimeshiba au nimefurahi au
nimesikitika.
Asanteni!
https://www.facebook.com/ndimara.tegambwage